رایة الهدی

یکی از همین شبها که متوکل قصد جان مبارک حضرت را کرده بود، ایشان را به کاخ ظلمانی خویش فراخواند و در برابر آن شخصیت بی همتای تاریخ هستی ایستاد و خواست حضرتش برای آن ملعون شعری بخوانند. امام هادی(ع) اما ندای حقانیت اسلام و خاندان مطهرشان را به ابیاتی زیبا شرح دادند؛ ابیاتی با این مضمون؛
چه بسیار مردان پرقدرتی
که دراین جهان ازپی راحتی
به کوه وکمرقصرها ساختند
همه قصرها را بیاراستند
دراطراف هرقصرازبیم جان
گروهی مسلح نگهبانشان
که تا این همه قدرت وسازوبرگ
کند دور آن مردم از دست مرگ
ولی مرگ ناگه رسید و گرفت
گریبان آن نابکاران زشت
چوگیرد گریبان گردن کشان
به ذلت برون راند ازقصرشان
به همراه اعمال خود عاقبت
برفتند در منزل آخرت
شده جسم آن ناز پروردگان
هم آغوش خاک از نظرها نهان
چه شد چهره هایی که آراستید
سرو صورتی را که پیراستید
اجل چشم بی شرمتان را ببست
به رخسارتان خاک ذلت نشست
امام هادی(ع) شعر را می خواندند و متوکل بر خود می لرزید، آنقدر که صدای به هم خوردن دندانهایش به گوش همه می رسید. ناچار شد امام را به خانه برگرداند و این روزشمار آخرین روزهای حیات حضرت بود. همزمان با فرا رسیدن سالروز شهادت دهمین پیشوای برحق شیعه حضرت امام علی النقی(ع) فرازهای سیره پربرکت زندگی ایشان را در گفت و گو با حجت الاسلام علی ثمری، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس معارف اسلامی مورد بررسی و واکاوی قرار داده ایم که در ادامه می خوانید.

جناب ثمری! در بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی حاکم بر عصر حیات امام هادی(ع) چه مواردی قابل طرح است؟
- امام هادی(ع) در دوران امامت خویش معاصر با چند تن از خلفای عباسی معاصر بودند. خلفایی چون معتصم، برادر مأمون، واثق، پسر معتصم، متوکل، برادر واثق، منتصر، پسر متوکل (6 ماه)، مستعین، پسر عموی منتصرو معتزّ، پسر دیگر متوکل. اوضاع سیاسی اجتماعی این خلفای عباسی سرشار از اختناق، تبعید و تعقیب علویان و فشارهای سلطه جویانه بر پیکره امامت شیعه بود.
امام هادی(ع) در چنین شرایطی برای حفظ کانون تشیع و انسجام امت اسلامی مجاهدت های بسیاری از خود مبذول داشتند.

دهمین پیشوای شیعه در مواجهه با ستیزه جویی و افکارانحرافی عباسیان از چه راهبردی بهره بردند؟
- همانطور که می دانید دراین دوران، پدیده های بسیاری به چشم می خورد که پیش از آن در دوره زمامداری عباسیان دیده نشده بود و مدیریت ضعیف خلفای این دوره سبب شده بود برخی از استانداران که از نژادهای غیر عرب بودند، به گونه مستقل حکم برانند. 
این تفاوت در دوران معتصم با نفوذ ترکانی از ترکستان در دستگاه حاکمیت بیشتر شد. امام هادی(ع) در چنین شرایطی به سامرا تبعید شدند، اما تبعید ایشان در یک دژ بسته نظامی راه حضرت را بر هدایت امت نبست و امام هادی(ع) که نبرد مسلحانه و نظامی را مناسب آن اوضاع نمی دانستند، با به ‌کارگیری برنامه های ارشادی، فرهنگی و تربیتی، مبارزه غیرمستقیمی را با حاکمیت آغاز کردند و بدون اینکه هیچ حساسیتی از سوی عمال حکومتی متوجه آن حضرت باشد، به فعالیتهای روشنگرانه خویش ادامه دادند.پیشوای دهم به دلیل حصرها و نظارت شدید دشمن در امور سیاسی مداخله نمی کردند و مبارزه خود را با توسعه برنامه های فرهنگی و تبلیغ عقاید شیعی ضربات سنگینی را به دشمن وارد کردند. آن حضرت پیروان خود را برای کار در دستگاه حکومت تشویق می کردند تا بدین وسیله چهره واقعی عباسیان را بر همگان آشکار کنند.

اشاره کردید به فرقه های انحرافی عصر امامت امام هادی(ع)، مهمترین نحله های منحرف به چه مواردی اختصاص داشت؟
- دوران امامت امام علی النقی(ع) به دلیل گسترش فرهنگی در گرایش ‏های اعتقادی و بحث‏های علمی که از برخورد میان مکتب‏های کلامی و تحولات فرهنگی مختلف ناشی شده بود، از ویژگی خاصی برخوردار است. مباحثی چون جبر و تفویض، ممکن یا ناممکن بودن رؤیت خداوند، تجسیم و مباحثی از این قبیل، افکار عمومی جامعه را دستخوش تاخت و تازهای فکری کرده بود وسرچشمه این تحولات فکری، در رویکرد دولت عباسی به مسائل علمی و فرهنگی و نیز هجوم فلسفه و کلام دیگر ملل به سوی جامعه مسلمانان خلاصه می‏شود. 
ترجمه آثار منحط غربی از سوی بنی عباس نقش موثری در توسعه عقاید انحرافی ایفا می کرد. گذشته از این مطالب، پیدایش این همه آرا و نظرات گوناگون، سبب آشفتگی در اوضاع فرهنگی و اجتماعی شد که حاصل این آشفتگی، در پیدایش گروه‏ های گوناگونی چون: غلات، واقفیه، صوفیه، مجسّمه و... نمود یافت. حاکمیت نیز از این آشفتگی فرهنگی، برای دستیابی به اهداف خود بهره می‏جست. عباسیان می‏خواستند از این جریان‏ها به عنوان حربه‏ای برای تضعیف مبانی فکری و اعتقادی مسلمانان بهره برداری کنند.

امام هادی(ع) در برنامه های فرهنگی خود از چه راهبردهایی بهره بردند؟
- همانطور که بر همگان روشن است، خط امامت الهی است و امام هادی(ع) با تیز بینی در شناخت خط توطئه و استحاله فرهنگی، نقشه‏های دین ستیزانه آنان را آشکار می کردند. امام پیش از همه به مبارزه فرهنگی با گروه‏ های منحرف عقیدتی پرداختند. در این گروه ها افرادی تندرو، افراطی و بی‏منطق بودند که درباره امامت، مبالغه بیش از اندازه نموده و امام را تا سر حد الوهیت و پرستش بالا می‏بردند و با بهره‏گیری از عقاید انحرافی خویش، بسیاری از واجبات الهی را حرام و بسیاری از گناهان کبیره را بر خود حلال شمرده بودند وحتی گاهی خود را از سوی امام، که خدا قلمداد شده بود، پیامبر معرفی کرده و بسیاری از موجبات بدنامی شیعه را در عصر گسترش فرهنگ‏ ها فراهم می ‏آوردند. در چنین شرایطی امام با موضعی صریح و جدی، از آنان برائت و دوری جستند.

دهمین پیشوای شیعه بخشی از عمر پربرکت خویش را در حصر خلفای عباسی در سامرا گذراندند، برای تداوم مبارزات فرهنگی چه راهبرد دیگری ارائه کردند تا ارتباط امامت با امت اسلامی از بین نرود؟
- به نکته خوبی اشاره داشتید؛ چرا که حصر و نظارت شدید بر امام هادی(ع) همواره از سوی عباسیان دنبال می شد تا آنجا که ایشان را به سامرا تبعید کردند تا حلقه محاصره تنگ تر شود. با این حال امام هادی(ع) با تشکیل شبکه وکالت که از دوران سایر معصومین پیش از ایشان شکل گرفته بود، ارتباط خود را با امت اسلامی تداوم بخشیدند.هرچند تشکیلات سازمان وکلا در دوره‌های گذشته نیز وجود داشت، اما عصر امام دهم به عنوان یک نهاد رسمی و سازمان‌یافته به اوج و بالندگی بسیاری دست یافت.
این تشکیلات به رهبری امام هادی(ع) و تلاش وکلا، مهمترین نیازهای فکری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مسلمانان را کفایت می‌کرد. آن حضرت وکلای خویش را در سراسر سرزمین‌های اسلامی تعیین کردند تا به صورت روزآمد و سریع به مسایل شیعیان رسیدگی شود.

یکی از یادگارهای ارزشمند و الهی امام هادی(ع) زیارت جامعه کبیره است، آن حضرت از چه جهت این زیارت را برای ما به یادگار گذاشتند؟
- همانطور که می دانید مضمون زیارت جامعه کبیره سرشار از عالی ترین مسایل در باب شناخت ائمه هدی(ع) است. چنانکه علامه مجلسی(ره) زیارت جامعه کبیره را از نظر سند و روایت جزو صحیح‌ترین و قوی‌ترین زیارات ائمه(ع) برشمرده که در حرم هر یک از ائمه معصومین(ع) آن زیارت را می‌خوانیم. و این تنها یادگار حضرت نیست بلکه زیارت غدیریه، دعای کوتاه در کنار قبر مبارک آن حضرت، نماز بالای سر در حرم حضرت رضا (ع) و تعقیبات نماز... نیز از ایشان به یادگار مانده است و به یقین می توان گفت که این زیارت نیز راهبرد دیگری از سوی حضرت بوده تا مسیر سترگ امامت پویا و مستحکم باقی بماند.

منبع:قدس