رایة الهدی

در دستورات بهداشتی امام رضا (ع) آمادگی برای تناول غذا خود مرحله ای است که آثار و فواید متعددی را برای فرد به همراه دارد. از این رو در توصیه های بهداشتی آن حضرت شستن دستها پیش از غذا و بعد از غذا ، گفتن بسم الله در آغاز غذا، با دست راست غذا خوردن، با آرامش غذا خوردن، گفتن الحمد لله پس از غذا و خلال کردن ، احترام به نان و سفره از جمله اموری است که باید به آنها توجه نمود .
اولین توصیه امام رضا (ع) در این باره رعایت پاکیزگی و شست و شوی دست ها است. درباره این موضوع نقل شده است که امام رضا (ع) قبل از خوردن غذا، دست های خود را می شست، اما پس از شستن، دستش را با حوله خشک نمی کرد. آن حضرت بعد از صرف غذا، دست ها را می شست و با حوله خشک می کرد. 
همچنین وضو گرفتن و ذکر نام خدا – بسم الله الرحمن الرحیم – و شکر نعمت های الهی را به جا آوردن پیش از غذا توصیه شده است. امام رضا (ع) فرمود: قبل از غذا وضو بگیرید (ظاهر و باطن خود را شست و شو دهید) تا برکت نعمت بر شما باقی بماند.

با آرامش غذا بخورید
توصیه دیگر امام رضا (ع) شروع غذا با چیزهای سبک ، رعایت اعتدال و آرامش در زمان خوردن است. آن حضرت می فرماید: غذای خود را با سبک ترین غذایی که بدنت را به اندازه عادتت و بر حسب اقامتگاه و فعالیت ها و زمانه ات تغذیه می کند، آغاز کن.(1)
امام رضا (ع) همچنین می فرماید: هر کس غذای افزون از اندازه بخورد، این غذا او را سودی نمی رساند، و هر کس به اندازه بردارد، این غذا او را تغذیه می کند و سود می رساند .آب نیز چنین است. روش پسندیده برای تو آن است که از هر یک از انواع غذا در فصل ویژه آن بهره بگیری. در حالی که هنوز مقداری میل داری از غذا دست بکش ،چرا که این کار، به خواست خداوند برای بدن سلامت آورتر، برای عقل ذکاوت بخش تر و برای خود انسان مایه سبکی افزون تر است.(2)
توصیه دیگر امام رضا (ع) با آرامش و آهستگی غذا خوردن است. اهمیت این موضوع به حدی است که طبق فرمایش امام رضا (ع) مدت زمانی که سر سفره غذا می‌مانید جزو عمر محسوب نمی‌شود.

نمک و سبزی در سفره
در حدیثی آمده است که سفره‌هایتان را با سبزی‌ها سرسبز کنید، چرا که خوردن سبزی همراه با گفتن بسم الله، شیطان را دور می‌کند. امام رضا (ع) فرمود: من از سفره ای که در آن سبزی نباشد غذا نمی خورم.
احمد ابی هارون می گوید: به حضور علی بن موسی الرضا(علیه السلام)شرف یاب شدم. حضرت دستورغذا داد. سفره گستردند و غذا آوردند ولی در سفره سبزی تازه نبود. حضرت غذا نخورد. به خادم خود فرمود: مگر نمی دانی، من از سفره ای که در آن سبزی نباشد غذا نمی خورم، برو سبزی بیاور. خادم رفت و سبزی آورد. حضرت غذا میل فرمود و من نیز غذا خوردم.(3)
یکی دیگر از ملزمات سفره از نگاه امام رضا (ع) وجود نمک بر سر سفره است. محمّد بن على همدانىنقل می کند: إنَّ رَجُلاً کانَ عِندَ الرِّضا علیه‏السلام بِخُراسانَ ، فَقُدِّمَت إلَیهِ مائِدَةٌ عَلَیها خَلٌّ ومِلحٌ ، فَافتَتَحَ علیه‏السلام بِالخَلِّ فَقالَ الرَّجُلُ : جُعِلتُ فِداکَ ! أمَرتَنا أن نَفتَتِحَ بِالمِلحِ؟ ؛ فَقالَ : هذا مِثلُ هذا - یَعنِیالخَلَّ - وإنَّ الخَلَّ یَشُدُّ الذِّهنَ ، ویَزیدُ فِی العَقلِ ؛ مردى در خراسان، نزد امام رضا علیه السلام بود. در این هنگام ، نزد ایشان سفره‏اى گستردند که در آن، سرکه و نمک بود. امام علیه السلام با سرکه آغاز کرد. آن مرد گفت: فدایت شوم! به ما فرموده‏اى که با نمک، آغاز کنیم. فرمود: «این ، همانند آن (یعنى نمک) است. سرکه، ذهن را استحکام مى‏بخشد و عقل را افزون مى‏کند(4).

نان برکت سفره
امام رضا (ع ) توصیه هایی درباره نحوه مصرف نان دارند. آن حضرت می فرماید: لقمه های نان را کوچک کنید که با هر لقمه ای برکتی است و نان را با دست پاره کنید نه با کارد و نیز فرمودند : هر که در خانه طعامی بخورد و از آن طعام جیزی بیفتد ، آن را بردارد و بخورد والا اگر در صحرا باشد برای پرندگان و حیوانات بگذارد . 
همچنین سفارشات اسلام درمورد تغذیه سالم و ورزش و نیز ارتباط دائم با خداوند ،‌ همگی در راستای بهره مندی از سلامتی جسمی و روحی است . نان ، غذای اصلی بیشتر مردم دنیاست . مسلمانان ، نان را برکت سفره می دانند و حرمت خاصی برای آن قائلند. فضل بن یونس می گوید: ابو الحسن(ع) نزد من صبحانه خورد. در این هنگام کاسه ای آوردند که زیر آن نان بود، فرمود: «اَکْرِمُوا الْخُبْزَ اَنْ یَکُونَ تَحْتَها وَقالَ لِی مُرِ الْغُلامَ اَنْ یُخْرِجَ الرَّغِیفَ مِنْ تَحْتِ الْقَصْعَةِ؛ نان را گرامی تر از آن دارید که زیر کاسه باشد و به من فرمود: به غلام بگو تکه نان را از زیر کاسه در آورد.»(5)

چند توصیه معنوی
یکی از توصیه های امام رضا(ع) شرکت دادن بقیه در سفره غذا است. آن حضرت در باره ویژگی افراد بخشنده فرمود: سخی و صاحب همت از طعام مردم می خورد تا مردم از طعام او بخورند و بخیل غذای مردم را نمی خورد تا از طعام او نخورند. 
معمر بن خلاد نقل می کند: کان اذا اکل اتی بصحفه فتوضع بقرب مائدته فیعمد الی اطیب الطعام مما یوتی به، فیاخذ من کل شیی شیئاً فیضع فی تلک الصحفه ثم یامر بها للمساکین؛ معمر بن خلاد می گوید: هنگامی که امام رضا (علیه السلام) غذا می خورد سینی می آوردند و نزدیک سفره می گذاشتند. ایشان به بهترین غذایی که برایش می آوردند می نگریست و از هر غذا مقداری را بر می داشت و در آن سینی می نهاد. سپس دستور می داد آن سینی غذا را برای بینوایان ببرند.(6)
یاسر، خادم امام (علیه السلام) هم نقل می کند: روزی که امام رضا (علیه السلام) مسموم شده بود، پس از این که نماز ظهر را گذارد، به من گفت: ای یاسر، مردم (اهل خانه و کارکنان و خدمتگزاران) چیزی خورده اند؟ گفتم: آقای من! چه کسی می تواند غذا بخورد در حالی که شما در چنین حالی هستید؟ در این هنگام امام راست نشست، سپس فرمود: سفره را بیاورید. سپس همگان را بر سر سفره خواند و کسی را فرو گذار نکرد و یکایک را مورد محبت و مهر خویش قرار داد. هنگامی که همه غذا خوردند، امام بیهوش افتاد.(7)

پی نوشت ها:
1. طب الرضا ،ص 15
2. طب الرضا ،ص 14
3. مکارم الأخلاق،ص90
4. الکافی ، ج 6 ، ص329 ، حدیث 4 
5. وسائل الشیعه، ج 24، ص 390
6. اصول کافی ج4 ص52 ؛ مسند الامام الرضا (علیه السلام) ج1 ص 39
7. عیون اخبارالرضا علیه السلام؛ ج2، ص241