رایة الهدی

زمانی که میت در پاسخ سؤالات دو فرشته نکیر و منکر، فروماند، آن ها آنچنان با گرزی که به همراه دارند بر فرق سر او می زنند که همه ی حیوانات جز انسان و جن، می فهمند و به وحشت می افتند سپس به او می گویند: به بدترین حال بخواب، پس او به گونه ای در تنگنای فشار قبر قرار می گیرد و مغزش از درون گوشت و ناخن هایش خارج می شود و مارها و عقرب ها و حشرات زمین تا روز قیامت او را می گزند و او آنچنان در عذاب و فشار است که آرزوی برپایی قیامت دارد، تا از آن فشار رهایی یابد.
با توجه به این توصیف حضرت علی (ع) متوجه می شویم که فشار قبر امری بسیار دشوار است، اما جالب است بدانید که با بجاآوردن بعضی از اعمال می توانید رفع یا کاهش فشار قبر را برای خود و یا افراد فوت شده تضمین نماییم، به نحوی که محمدی اشتهاردی آنها را چنین بیان می دارد.

نماز شب و کامل نمودن رکوع
در این باره امام رضا (ع) فرموده اند: کسی که نماز شب بخواند، و در قنوت نماز «وِتر» هفتاد بار استغفار کند، اُجیرَ مِن عَذاب القَبر؛ از عذاب قبر، در امان خواهد بود، و همچنین امام باقر (ع) بیان داشته اند: کسی که رکوع نمازش را کامل انجام دهد، وحشت قبر به او نمی رسد.

صدقه و نماز مخصوص
رسول اکرم (ص) در این باره فرموده اند: بر میت ساعتی سخت تر از شب اول قبر نیست، پس رحم نمایید به مردگان خود، با صدقه، و اگر چیزی را برای صدقه دادن نیافتید، یکی از شما دو رکعت نماز بخواند، در رکعت اول، بعد از حمد، سوره توحید را دوبار بخواند، و در رکعت دوم، بعد از حمد سوره تکاثر را ده بار بخواند، و بعد از نماز بگوید:
اَللهُمَ صَلِ عَلی مُحَمَد، وَابعَث ثَوابَها اِلی قَبرِ ذلکَ المَیتِ فُلانِ بن فُلان: خدایا بر محمد و آل او درود فرست و ثواب این نماز را به قبر این میت به نام ... برسان، پس در همان ساعت هزار فرشته به سوی قبر آن میت می آیند و در نزد هر فرشته ای جامه و حُلّه ای می باشد، و خداوند تنگی قبر او را وسعت دهد تا روز قیامت و به نمازگزار به عدد آنچه آفتاب بر آن می تابد، حسنات عطا می کند.

نماز وحشت
نماز لیلة الدّفن (نماز وحشت) دو رکعت است که در شب اول قبر، هدیه به روح میّت خوانده می شود، در رکعت اول بعد از حمد، یک بار آیةالکرسی خوانده می شود و در رکعت دوم بعد از حمد، ده بار سوره انّا انزلناه، و بعد از نماز باید گفته شود: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَابعَث ثَوابَها اِلی قَبرِ فُلان (نام میّت را ذکر کنند).
در این باره عالم بزرگ، حاجی نوری در کتاب دارالسّلام نقل می کند: استاد و مولای ما، ملّافتحعلی سلطان آبادی (ره) فرمود:
عادت من این بود که هر گاه هر کس از دوستان خاندان رسالت از دنیا می رفت و خبر آن به من می رسید، دو رکعت نماز شب دفن (نماز وحشت) نثار او می خواندم و هیچکس از این عادت من آگاه نبود، تا روزی یکی از دوستان، در راهی با من ملاقات کرد، گفت: دیشب فلان شخص را که به تازگی از دنیا رفته در عالم خواب دیدم، از چگونگی حال او بعد از مرگش، پرسیدم، گفت: من بعد از مرگ در تنگنای سختی قرار داشتم، تا اینکه فلانی (نام شما را برد) دو رکعت نماز برای من خواند، همان دو رکعت، مرا از عذاب نجات داد، خدا پدرش را رحمت کند که به من چنین احسانی نمود.
آنگاه آن شخص، از ملّافتحعلی (ره) پرسید: آن دو رکعت نماز، چه نمازی بود؟ ومن طریقه خود را در مورد خواندن نماز شب دفن (نماز وحشت که دو رکعت است) برای او بیان کردم.

حجّ
از امام صادق (ع) روایت شده است که ایشان فرمودند: مَن حَجَّ اَربَعَ حُجَجٍ لَم تُصِبهُ ضَغطَهُ القَبرِ اَبَداً؛ کسی که چهار بار، حجّ انجام دهد، هرگز فشار قبر به او نرسد.

فوت شدن در روز جمعه
مردن بین ظهر پنجشنبه تا ظهر جمعه، موجب رفع فشار قبر می گردد، چنانچه امام صادق (ع) بیان داشته اند: مَن ماتَ یَومَ الجُمعَة کُتِبَ لِهُ بَرائَةً مِن ضَغطَه القَبر؛ کسی که در روز جمعه بمیرد، برای او برات آزادی از فشار قبر مقرر می شود.

نهادن دو چوب تر همراه میّت
مستحب مؤکّد است، دو چوب تر و تازه (دو شاخه درخت را بگیرند و برگهایش را از او جدا نمایند، هر یک از آن به اندازه یک ذراع یعنی از آرنج تا سر انگشتان باشد و اگر کوتاهتر باشد مانعی ندارد.) یکی از آن دو چوب را در جانب راست از گلوگاه تا هر جا که رسید چسبیده به بدن بگذارند، و دیگری را در جانب چپ روی پیراهن زیر روپوش به همان ترتیب بگذارند و ظاهر این است که هر گونه بگذارند مستحب است، این دو چوب تازه از درخت خرما باشد، اگر نبود از درخت سدر، و اگر نبود از درخت بید، و اگر نبود از درخت انار، و اگر نبود، هر گونه چوب تر وتازه، کافی است و مستحب است، نام میت و اینکه او به یکتائی خدا و رسالت محمّد(ص) و امامت امامان (ع) گواهی می دهد، در آن دو چوب نوشته شود.
در این باره زُراره می گوید: به امام باقر (ع) عرض کردم: چرا چوب تازه همراه میت قرار داده می شود؟
حضرت فرمودند: زیرا همین دو چوب تازه، عذاب و حساب قبر را تا مدتی که خشک نشده اند، دور می کند، سپس در پایان فرمود: فَلا یُصِیبُهَ عَذاب وَ لا حِساب بَعدَ جُفُوفُهُما اِن شاءَ الله؛ پس به خواست خدا، پس از آنکه آن دو چوب، خشک شدند، عذاب و حساب قبر به سراغ میت نمی رود.
روایت شده است رسول خدا (ص) از کنار قبری عبور نمودند و متوجه گردیدند که صاحبش را عذاب می کنند، پس چوبِ تازه ای خواسته و آن را دو نصف کرد، یکی از آنها را در ناحیه بالا سر قبر و دیگری را در ناحیه پا نهاده و فرمودند: یُخَفَفُ عَنهُ العَذابُ ما دامارَ طبَینِ؛ تا هنگامی که این دو چوب تازه اند عذاب او کاهش می یابد.

ریختن آب، روی قبر
مستحب است پس از آنکه میت به خاک سپرده شد، شخصی رو به قبله بایستد و از ناحیه بالای سر میت تا روبروی پای او آب بپاشد و سپس از آنجا تا بالای سر او آب بپاشد و اگر آب زیاد آمد، به وسط قبر بپاشد، چنانکه این مطلب از امام کاظم (ع) نقل شده است، بعید نیست که پاشیدن آب، بر روی قبر تا 40 روز یا چهل ماه، مستحب باشد و پیامبر (ص) دستور می داد، روی قبر، آب می پاشیدند. و این سنت در زمان رسول خدا، عمل می شد.
امام صادق (ع) درباره پاشیدن آب بر روی قبر فرمودند:
یَتَجافی عَنهُ العَذابُ ما دامَ النِّدی فِی التُّرابِ؛ تا وقتی که رطوبت آب روی خاک قبر هست، عذاب قبر از میت دور می گردد.

خواندن بعضی از سوره های قرآن
در این باره امیرالمومنین علی (ع) بیان داشته اند: کسی که در هر جمعه، سوره نساء را بخواند، از فشار قبر در امان باشد، و امام صادق (ع) فرموده اند: سوره ی یاسین، قلب قرآن است، پس هر کس آن را قبل از خواب و یا قبل از غروب بخواند، از فشار قبر، ایمن باشد، و نیزپیامبر (ص) فرمودند: کسی که هنگام خواب، سوره تَکاثُر (اَلهاکُمَ التَکاثُر) را بخواند، از سختی قبر، ایمن گردد، و امام صادق (ع) فرموده اند: کسی که سوره «ن وَالقَلَم» را در نماز واجب یا نافله بخواند، خداوند او را از فشار قبر، پناه دهد، و روایت شده است که خواندن سوره «تَبارک الملک» بالای سر قبر میت، موجب رفع عذاب قبر از او خواهد شد.

پی نوشت ها:
1- فروع کافی، ج3: 233.
2- بحارالانوار، ج 6: 221؛ ج87: 161؛ ج85: 107؛ ج99: 20.
3- خصال صدوق، ج1: 146.
4- سفینة البحار، ج2: 397.
5- ثواب الاعمال: 111.
6- دارالسلام نوری، ج2: 315.
* عالم برزخ در چند قدمی ما: 118.