عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
مدیر حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) گفت: در زیارتی که آیت‌الله العظمی بهجت(ره) به حرم سیدالکریم مشرف شده بودند، از لسان ایشان شنیدم که فرمودند: شما در جوار گنج الهی هستید، از این گنج الهی بهره ببرید.
به گزارش فارس، همزمان با فرارسیدن ایام ولادت محدث والامقام حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع)، همان شخصیتی که ثواب زیارتش همپای زیارت امام حسین(ع) معرفی شده و محضر چند امام معصوم(ع) را درک کرده و حدیث عرضه دین او مشهور است، میزگردی با حضور حجت‌الاسلام محمد تقدیری مسئول امور تبلیغ و روحانیون آستان حضرت عبدالعظیم(ع) و حجت‌الاسلام ناصر پناهی مدیر حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) برگزار کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
** محدث بودن حضرت عبدالعظیم(ع) میان عامه مردم مغفول واقع شده است
* با توجه به اینکه حضرت عبدالعظیم (ع)در راستای اصلاح حکومت فاسد عباسی تلاش‌های بسیاری کرد و در راه یاری اسلام از هیچ تلاشی ـ از جمله هجرت به ری ـ فروگذار نکرد، روحیه جهادی این محدث والامقام را چگونه ارزیابی می‌کنید.
پناهی: درباره دانش حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع)، ما ایشان را به عنوان یکی از محدثان بزرگ تشیع می‌شناسیم. «محدث بودن» در دوره‌های اول اسلام به عنوان «فقیه کامل» بود؛ افرادی که محدث بوده و این مقام را داشتند لقب فقها و دانشمندان را می‌گرفتند و مردم نیز آنها را به همین اسم می‌شناختند.
همان طور که تعبیر بعضی از بزرگان است محدث بودن حضرت عبدالعظیم(ع) تحت تأثیر امامزاده بودن ایشان قرار گرفته و این مسئله باعث غفلت عموم مردم از جایگاه رفیع ایشان شده است در حالی که میان اصحاب حدیث، علما و فقها حضرت دارای جایگاه بسیار ویژه‌ای در فقاهت اسلامی است.
در خصوص مبارزات حضرت عبدالعظیم (ع) باید گفت که طریق و اشکال مبارزه در دوره‌های مختلف متفاوت است، بدین معنا که حضرت، مبارزه با شمشیر را در مقابله با حکومت انتخاب نکرد بلکه در آن دوره هر فردی که با ائمه (ع) ارتباط داشت و علوم را از آنها می‌گرفت و در میان مردم به تبلیغ می‌پرداخت به عنوان «مبارز» شناخته می‌شد. همچنانکه در دوران پیروزی انقلاب اسلامی، کسانی که حتی اعلامیه‌های حضرت امام (ره) را توزیع می‌کردند نیز مبارز بودند.
بر خلاف بسیاری از فاطمیون که جنگ‌های مسلحانه‌ای را شروع کرده و البته شکست هم خوردند، ائمه علیهم‌السلام و شاگردانشان در همان راستا این شیوه را در پیش گرفتند؛ علاوه بر بالابردن سطح آگاهی مردم، درصدد حفظ جان شیعیان بودند. بنابراین همان طور که نوع مبارزات ائمه (ع) متفاوت بود شاگردانشان نیز به تبع آنها همین شکل مبارزه را انتخاب کردند.
کمترین دلیلی که می‌توان یافت برای اینکه حضرت عبدالعظیم(ع) روش ائمه را پیگیری کرده این بود که ایشان از سوی حکومت وقت، تحت تعقیب بود و این مسئله نشان می‌دهد همان طور که امام هادی(ع) را زندانی و اذیت می‌کردند، حضرت عبدالعظیم نیز به واسطه ارتباطی که با حضرت داشت و به محضر ایشان می‌رسید از این رو کسانی که تصمیم بر شهادت امام داشتند نسبت به حضرت عبدالعظیم(ع) نیز همان رویه را در پیش گرفته بودند و مبارزه ایشان به این نحو تعبیر می‌شود.
تقوا و پاکدامنی این محدث والا مقام هم مشخص بود که از شاگردان خاص امام به شمار می‌رفت و بحث عرضه عقاید به امام معصوم (ع) نیز نشان می‌دهد که حضرت عبدالعظیم به درجه‌ای رسیده بود که خود را به محضر امام می‌رساند و اعتقادات خویش را عرضه می‌کرد.
** پنج محوری که می‌توان جایگاه علمی حضرت عبدالعظیم(ع) را با آن محک زد
* حضرت عبدالعظیم(ع) به لحاظ علمی در چه رتبه و جایگاهی قرار دارد؟
تقدیری: برای بررسی شخصیت علمی افراد، پنج آیتم و محور را باید مد نظر قرارداد.
1ـ اساتید: اگر در اساتید یک شخصیت توجه کنیم مشخص می‌شود که به لحاظ علمی از چه جایگاهی برخوردار است اگر همین موضوع را درباره حضرت عبدالعظیم(ع) تطبیق دهیم می‌بینیم که ایشان نزد سه امام معصوم شاگردی کرده ضمن اینکه در زمان دو امام معصوم (ع) نیز حضور داشته است.
2 ـ شاگردان: باید دید چه شاگردانی را بعد از خود بر جای گذاشته است. در تاریخ، شخصیت‌هایی مانند محمد بن مسلم و افراد بسیاری در علم رجال نام برده شده‌اند که شاگردان حضرت عبدالعظیم(ع) بودند که این شاگردان بیانگر و نمایانگر مراتب علمی حضرت هستند.
3 ـ آثار و کتاب‌ها: دو کتاب از حضرت عبدالعظیم(ع) به نامهای «یوم و لیله» و «خطب امیرالمومنین (ع)» باقی مانده اما سایر آثار به دلیل غارت و از بین رفتن کتابخانه‌ها به دست ما نرسیده است.
4 ـ میزان روایت: کسی که از او زیاد روایت شود یعنی در جایگاه علمی خوبی قرار داشته که واسط روایت قرار گرفته است.
5 ـ در نگاه دیگران: حضرت عبدالعظیم(ع) از جایگاه مطلوبی در نگاه ائمه و علما قرار دارد، بنابراین اگر با این پنج موضوع شخصیت حضرت عبدالعظیم(ع) را بررسی کنیم نشان می‌دهد که جایگاه علمی بسیار خوبی دارد همچنین شخصیت اخلاقی و مبارزاتی ایشان هم یک جایگاه والایی بود.
** دانشی که منقطع از خدا و امام معصوم(ع) باشد، انسان را هلاک خواهد کرد
* با توجه به اینکه حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) محضر سه امام معصوم(ع) را درک کرده بود و یکی از شاگردان برجسته آنها به شما می‌رود، کدام ویژگی و خصوصیت ایشان باعث شد به عرضه دین بپردازد؟ چرا که در جامعه امروزی هستند کسانی که با دستیابی به مدارج بالا دیگر نسبت به استاد، احساس بی‌نیازی کرده و بر این باورند که اطلاعات خودشان کفایت می‌کند.
پناهی: عرضه دین نکات مختلفی را در بردارد: اولین نکته‌ای که در بحث عرضه دین وجود دارد، بحث فردی و شخصیتی حضرت عبدالعظیم (ع) است انسان هر اندازه که در علم پیشرفت کرده باشد، مقامات بالای علمی را کسب کرده باشد لازم است که معیار و سنجشی برای علوم به دست آمده داشته باشد. نکته دوم این است با وجود اینکه حضرت عبدالعظیم(ع) به لحاظ سنی از امام هادی (ع) بسیار بزرگتر بود اما باز هم به محضر ایشان مراجعه و اعتقادات خویش را عرضه می‌کند این مسئله نشان می‌دهد که اگر ما کسی را در مقام علمی از خودمان بالاتر دیدیم اگر چه سن او از ما کمتر باشد از دانش و یافته‌های او نیز بهره ببرد و غرور انسان نباید از مراجعه وی به اهل علم خودداری کند. بنابراین این موضوع، پاسخ عملی است برای تمام کسانی که در این رده قرار می‌گیرند.
درباره جایگاه فردی که محل مراجعه قرار می‌گیرد نکات دقیقی وجود دارد؛ شاید یکی از دلایلی که سبب شد حضرت را تحت تعقیب قرار دهند همان بحث عرضه عقاید دینی بود چرا که با این مسئله به همگان یاد می‌دهد که اگر شما می‌خواهید اعتقادات دینی اسلامی را فرا بگیرید حتی نسبت به کسانی که به مقام فقاهت رسیده‌اند و به عنوان محدث مطرح هستند بر آنها لازم است که به امام معصوم(ع) مراجعه کرده و فقط به علوم خود بسنده نکنند به تعبیر دیگر اگر آن دانشی که ما به دست می‌آوریم بریده از معصوم و منقطع از ولی خدا باشد می‌تواند گمراه کننده بوده و اسباب هلاکت انسان را فراهم کند.
نسل جوان ما هم باید بداند برقراری ارتباط قوی با ولایت و امامت می‌تواند منجر به پیشرفت آنها را در عرصه‌های علمی شود علاوه بر اینکه این ارتباط دستور کارآمدی برای زندگی و دنیا و آخرت تمام انسان‌ها به شمار می‌رود در علوم مختلف نیز می‌توانند از این سفره الهی بهره کاملی را ببرند.
** عرضه دین توسط حضرت عبدالعظیم(ع) با استقبال و بدرقه امام زمانش همراه شد
* آیا فقط حضرت عبدالعظیم(ع) به عرضه عقاید دینی به محضر امام معصوم(ع) پرداخته؟ ازریابی شما از اقدام ایشان چیست؟
تقدیری: خیر، بحث عرضه دین، سابقه تاریخی دارد و حدوداً 5-6 مورد وجود دارد که افراد نزد امام صادق(ع) مشرف شده و به عرضه دین پرداخته‌اند.
درباره حدیث عرضه دین توسط حضرت عبدالعظیم(ع) نکاتی وجود دارد؛ حدیث عرضه دین، شروع و پایان زیبایی دارد؛ وقتی حضرت عبدالعظیم(ع) به محضر امام هادی(ع) می‌رود حضرت می‌فرماید: «مرحباً بکم» و در واقع با رویی گشاده از ایشان استقبال می‌کند و خطاب به عبدالعظیم(ع) می‌فرماید: تو از دوستان ما هستی و این شروعی زیبا است. در پایان عرضه دین نیز شاهد بدرقه خوبی هستیم حضرت در پایان می‌فرماید: «یا ابا القاسم هذا والله دین الله الذی ارتضاه لعباده فاثبت علیه ثبتک الله بالقول الثابت فی الدنیا و الآخره»
یعنی خدا تو را در این قول و رفتارت ثابت نگه دارد و این یک تأیید نهایی بود. بنابراین استقبال و بدرقه زیبا از سوی امام معصوم (ع) به ما می‌فهماند که حضرت عبدالعظیم(ع) در نگاه امام هادی چه جایگاهی داشته است و با توجه به اینکه سن ایشان دو برابر سن امام هادی(ع) بود کاری که این محدث والامقام انجام داد بیانگر تواضع، صداقت و میزان معرفت حضرت به امامت و ولایت است.
حضرت عبدالعظیم (ع) به واسطه عرضه دین، رنج‌های بسیاری متحمل شده است از مدینه به سامرا سفر کرده و برای اینکه عقایدش را عرضه کند، مسافرت کرد، آن هم نه یک مسافرت معمولی! از طرف دیگر حضرت هادی(ع) در تبعید به سر می‌برد و تحت مراقبت شدید قرار داشت و حضرت عبدالعظیم(ع) با تمام این مشکلات به عرضه دین پرداخته است و این موضوعی نیست جز آنکه بگوید ولی من امام هادی(ع) است و با این اقدام، توجهات مردم را به سوی ایشان به عنوان یک رهبر و ولی جلب کند.
** اگر به ولایت فقیه به عنوان عمود خیمه توجه کنیم، شکست نخواهیم خورد
* با توجه به اینکه حضرت عبدالعظیم(ع) از سادات حسنی و از نوادگان امام بود و این موضوع نه تنها تأثیری بر جهت‌گیری فکری و عقیدتی ایشان نگذاشت بلکه نهایت تواضع را برابر امام زمان خویش داشت. چگونه می‌توان با استفاده از این موضوع، اختلافات را از بین برد؟
تقدیری: یکی از مراتب تقوای حضرت عبدالعظیم(ع) آن بود که سادات حسنی بعد از امام سجاد(ع) معمولاً اعتراض کرده و به جنگ می‌پرداختند اما چون ائمه هدی بعد از نسل امام باقر(ع) از حقایق با خبر بودند، از این رو سبک مبارزه و برخورد خویش را به سوی مدل علمی، انسان‌سازی و جامعه سازی می‌بردند اما سادات حسنی در قالب جنگ و قیام و خونریزی مبارزه می‌کردند.
حضرت عبدالعظیم(ع) با وجود اینکه حسنی بود اما آنقدر تابع ولایت بود که به هیچ وجه تحت تأثیر نظرات و دیدگاه‌های تند قرار نگرفت و حالت تواضع و عرضه دین توسط ایشان تمام اختلافات را کنار زد و با اینکه سادات حسنی بود اما خود را تابع امام مفترض الطاعه زمان خویش می‌دانست.
اگر بخواهیم از این اقدام حضرت عبدالعظیم(ع) برای اکنون نتیجه بگیریم باید به این کلام امام راحل اشاره کرده و بگوییم: پشتیبان ولایت فقیه باشید تا آسیبی به مملکت نرسد.
در حال حاضر نیز در این بحران سیاسی اگر ما به عمود خیمه یعنی ولایت فقیه توجه کرده و پشتیبان آن باشیم علاوه بر اینکه اختلافات به خودی خود بر طرف می‌شود شکست هم نخواهیم خورد.
** آیت‌الله بهجت فرمودند: شما در جوار گنج الهی هستید از این گنج الهی بهره ببرید
* با توجه به اینکه مقام معظم رهبری «ری» را قبله تهران معرفی می‌کنند، سیاستگذاری‌ها، روند فعالیت‌ها و عملکرد شما به عنوان مدیر حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) چقدر به این سمت بوده که ری را به عنوان یک قطب علمی معرفی کند؟
پناهی: منظور از قطب و قبله علمی بودن، علم به تنهایی نیست در واقع همان علوم اهل بیت (ع) است که در کناره آن اخلاق، تهذیب و تمام مائده الهی و سفره‌ای که ائمه (ع) برای ما باز کرده‌اند شامل آن می‌شود. به برکت وجود حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) در این شهر، این زمینه برای ما فراهم شده است که این شهر، یک شهر مذهبی بوده و از برکات وجودی آن حضرت، شاگردانی از شاگردان امام صادق (ع) در کنار بارگاه منور حضرت عبدالعظیم(ع) جمع شده و به کسب علوم اهل بیت علیهم‌السلام می‌پردازند.
اما آنچه را که ما در حد توان خودمان می‌توانیم انجام دهیم آن است که از این گنج الهی بالاترین بهره را ببریم و جا دارد در همین جا به کلامی استناد کنم که خودم از لسان آیت‌الله العظمی بهجت(ره) شنیدم. ایشان در زیارتی که مشرف شده بودند، فرمودند: «شما در جوار گنج الهی هستید، از این گنج الهی بهره ببرید.»
اگر ما بخواهیم از این گنج به نحو احسن استفاده کنیم باید به تمام آنچه بپردازیم که به عنوان وظایف و مسئولیت‌‌های طلبگی است، منتها حوزه‌ها به لحاظ زمینه‌ها و امکاناتی که دارند متفاوتند. بحمدالله این همجواری سبب شده است که حوزه عبدالعظیم الحسنی(ع) که مزّین به نام آن حضرت است زمینه‌ها و مقدمات بیشتری را راستای کارهای طلبگی دارا باشد از این نظر که اساتید خوبی را جذب و برنامه‌هایی را متناسب با نیازهای بومی و کشور اسلامی در زمینه تهذیب، اخلاق و درس و بحث فراهم کند.
نکاتی که شاید بتوان نسبت به سایر مدارس علمیه به عنوان شاخص مطرح کرد آن است که در خصوص پژوهش، سرمایه‌گذاری خوبی شده است خوشبختانه چند سال متوالی است که طلاب ما در جشنواره علامه حلی رتبه‌های کشوری را کسب کنند و از 16 نفری که در کل کشور به مرحله پایانی جشنواره علامه حلی راه یافتند 3 نفر آنها به حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم (ع) اختصاص داشته و در سایر زمینه‌ها نیز جایگاه خوبی را در بین حوزههای تهران دارد و همچنین مرکز مدیریت حوزههای علمیه تهران توجه ویژه‌ای به این حوزه دارد.
تقدیری: من در اینجا فرمایش ایشان را تکمیل می‌کنم، معمولاً حوزههای علمیه موفق و خوب در اطراف امامزادگان قرار دارند، حوزه علمیه قم، مشهد، نجف از این ویژگی‌ها برخوردارند.
بنده معتقدم حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) این ظرفیت را دارد که در آینده در کنار مرقد این امامزاده بزرگوار به صورت یک حوزه علمیه خوب، در آینده تکوین پیدا کند و این حوزه شامل سطح دو و سه و تا پایان رسائل مکاسب، درس خارج فقه و حوزه علمیه خواهران است که مجموع همه آنها نشان می‌دهد که بالندگی مناسبی را برای تبدیل شدن به یک حوزه علمیه خود دارد و البته حوزههای علمیه، اغلب در کنار اماکن مذهبی رشد بهتری دارند و امیدواریم در آینده نیز شاهد چنین اتفاقی برای این حوزه علمیه باشیم.
* آیا در سطح کلان‌تر، حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) به این مسئله توجه دارد که جایگاه بالاتری را نسبت به حوزه علمیه قم، مشهد و ... کسب کند؟
پناهی: حوزههای علمیه همگی فرزندان یک مرکز هستند و فرزند نمی‌تواند با مرکزی که خودش از آنجا نشأت گرفته، رقابت کند. اما به یک معنا بله، حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) در سطح شهر تهران با حوزههای تهران به رقابت می‌پردازد اما رقابت با مرکز مدیریت، همانند آن است که یکی از دانشکده دانشگاه تهران بخواهد با خود دانشگاه تهران به رقابت بپردازد. برنامه‌های ما از طریق مرکز مدیریت حوزههای علمیه قم انجام می‌شود آنها زمینه‌هایی را برای ما فراهم می‌کنند اما سعی و تلاش ما بر این استقرار پیدا می‌کند که از نیروهای بالقوه تمام استفاده را ببریم و خوشبختانه نسبت به سایر حوزههای علمیه در رتبه خوبی قرار داریم.
** در راستای قبله کامل شدن تلاش می‌کنیم
* به نظر شما آیا فعالیت‌های آستان حضرت‌عبدالعظیم(ع) به این سمت بوده که واقعاً ری را قبله تهران معرفی کند؟
تقدیری: بله، عمده فعالیت‌های ما در راستای محقق کردن این موضوع بوده است اما درباره قبله بودن و اینکه توجهات را به سوی خود جلب کند هنوز راه زیادی مانده است. از این نظر که حضرت عبدالعظیم(ع) مورد توجه مردم تهران بوده حرکت‌هایی انجام گرفته است. در مقوله علمی همانطور که اشاره شد حوزه علمیه حضرت عبدالعظیم(ع) در دو بخش خواهران و برادران مجموعاً 500 طلبه دارد که خوشبختانه از نظر پژوهشی و تبلیغی منشأ اثر هستند، همچنین وجود دانشگاه قرآن و حدیث و امکان تحصیل تا مقطع دکتری، راه‌اندازی مرکز پاسخگویی به سؤالات شرعی و دینی در دو بخش خواهران و برادران، تأسیس دفتر مشاوره در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) از مهمترین این فعالیت‌هاست و ما در راستای قبله کامل شدن تلاش می‌کنیم.
** در معرفی بزرگان دینی، راهی را ترسیم نکرده‌ایم که جوان بتواند خود را در آن مسیر قرار دهد
* چگونه می‌توان شخصیت علمی و اخلاقی حضرت عبدالعظیم(ع) را به صورت دلنشین و کاربردی به جامعه امروز معرفی کرد؟
پناهی: نکته اول این است که عزم و جزم ما بر این مسئله باشد که چنین شخصیت‌هایی را به جامعه معرفی کنیم که البته بخش نخست کار هنوز ناقص است بدین معنا که آیا واقعاً در میان مسئولان و متولیان این امر، چنین انگیزه‌ای وجود دارد یا خیر؟! نظیر این شخصیت‌ها در تاریخ اسلام، کم نبوده و در میان تشیع نقاط قوی بسیاری برای الگودهی به جوانان وجود دارد. مرحله دوم؛ چگونگی معرفی است اینکه این شخصیت‌ها را به چه زبانی به جوان معرفی کنیم اگر به زبان روز و مطابق با نیازهای روز جوانان باشد علاوه بر اینکه مورد قبول واقع می‌شود بلکه می‌تواند به عنوان الگو و اسوه‌ای شایسته برای آنها معرفی شود.
ما بعضاً کسانی را که در تاریخ وجود دارند را به قدری نامأنوس معرفی می‌کنیم که ارتباط قطع می‌شود یعنی راهی را ترسیم نمی‌کنیم که این جوان بخواهد خودش را در آن مسیر قرار دهد و به آن مقصد برسد. به بیان دیگر اول ما باید تصمیم بگیریم که شخصیت‌های اسوه و الگو را به زبان روز و آن هم بر اساس و آمال و آرزوهای جوان که می‌تواند آینده آن را تأمین کند معرفی کنیم و سپس سخنان، اهداف و منش آنها را به زبان ساده در اختیار جوانان قرار دهیم اما اگر بخواهیم معرفی بزرگان را پیچیده کرده و بازی با کلمات داشته باشیم برقراری ارتباط با نسل جوان قطع می‌شود و از این رو آنها نمی‌توانند افراد برجسته علمی و دینی را الگوی خویش قرار دهند.
** حضرت عبدالعظیم(ع) برای تبلیغ دین از مدینه به ری هجرت کرد
تقدیری: رحلت افراد و گذر زمان، معرفی کردن آنها را به عنوان الگو دشوار می‌کند اما درباره ائمه(ع) این طور نیست.
اگر بخواهیم از شخصیت حضرت عبدالعظیم(ع) الگویی برای دیگران معرفی کنیم باید گفت ابتدا این محدث والا مقام در محضر ائمه(ع) درس خوانده و تلمذ کرده است چه بسا افرادی که در زمان امامان معصوم (ع) بوده‌اند که نه تنها چیزی از آنها فرا نگرفته‌‌اند بلکه اصولاً اسمی از آنها در تاریخ وجود ندارد.
باید به جوان‌ها گفت: تا زمانی که اساتید خوب، در دسترس شما هستند از آنها استفاده کنید. اگر یک محیط برای شما نامناسب بود از آن هجرت کنید و این نکته کلیدی زندگانی حضرت عبدالعظیم(ع) بود که از مدینه به سامرا هجرت کرد برای تبلیغ دین اسلام و رشد و بالندگی فرهنگ تشیع هجرت کرد و این نظر می‌توانند برای طلاب الگو باشند.
در حال حاضر درباره حضرت عبدالعظیم(ع) باید سراغ حرم و بارگاه ایشان به عنوان سمبلی برای نور افشانی استفاده کنیم حال که دست ما از خود حضرت کوتاه و مطالب و روایات هم محدود است اما باید به این نکته توجه داشته باشیم که چرا امام هادی (ع) فرمودند که زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) معادل زیارت امام حسین(ع) است.
امام هادی(ع) می‌خواست بفرماید که اینجا بارگاه، سمبل و نمادی شود چرا که حضور مردم در بارگاه امام حسین (ع) باعث ترویج تشیع می‌شود، امسال در مراسم اربعین 15 میلیون نفر جمعیت به حرم ملکوتی امام حسین(ع) رفته بود و امام هادی (ع) با بیان این روایت می‌خواستند همین توجه را در بارگاه حضرت عبدالعظیم(ع) ایجاد کنند در این صورت آن آرامگاه مرکز نور و رشد می‌شود.
ساخت حوزه علمیه در جوار بارگاه ملکوتی ایشان، تغذیه فکری زائران، برگزاری برنامه‌های علمی و مذهبی در زمانی که مردم به این مکان مقدس مشرف می‌شوند به عنوان الگو و خوراک فکری در اختیار آنها قرار می‌گیرد و این گامی در راستای پیش رفتن به سوی قطب علمی و فرهنگی شدن است.
** بیان قالب‌های کلی نمی‌تواند جوان ما را به سمت الگوگیری از بزرگان سوق دهد
* در حال حاضر مشکل جامعه ما چیست؟
پناهی: ما قالب‌های کلی را بیان می‌کنیم؛ مثلاً به فرزند و یا به یک جوان می‌گوییم باید خوب باشی اما اینکه خوب بودن در زندگی چگونه معنا می‌شود و مصادیق آنها چیست بیان نمی‌شود و یا اینکه خیلی پر رنگ نیست. حضرت عبدالعظیم(ع) یک چهره علمی، فقیه و عارف بود اما ما نیامده‌ایم بیان کنیم که ایشان چگونه به این درجه رسیده‌اند چرایی این موضوع برای جوان تبیین نشده و متأسفانه بیشتر به قالب‌های کلیشه‌ای پرداخته می‌شود.
** ذکر قلبی مهم‌تر مؤثرتر از ذکر زبانی است
* در پایان لطفاً توضیح مختصری درباره مفاد نامه امام رضا(ع) به حضرت عبدالعظیم(ع) بفرمایید.
تقدیری: نامه امام رضا(ع) به حضرت عبدالعظیم(ع) هشت فراز اخلاقی دارد که یک فراز آن که بسیار زیباست، حضرت رضا(ع) می‌فرمایند: دوستان من نباید خود را به دشمنی با یکدیگر مشغول کنند، عفو و رحمت خداوند شامل حال کسی که مشرک شود و کسی که یکی از دوستان مرا برنجاند نمی‌شود از این رو خداوند متعال رحمت خویش را از دشمنی افرادی که وحدت جامعه را برهم بریزد برمی‌دارد.
بنابراین دوری از خصلت‌هایی همچون کینه داشتن، رنجاندن و ... توصیه‌های اخلاقی است که امام رضا(ع) در نامهای خطاب به حضرت عبدالعظیم(ع) بیان می‌کنند که این نامه برای زمان کنونی ما نیز صدق می‌کند.
همچنین حضرت رضا(ع) می‌فرمایند: به دوستان و شیعیان ما بگویید قلب‌هایشان را از نفوذ و ورود شیطان محافظت کنند. این قلب‌ها که ظرف نفس ماست و جایگاه کمال و ایمان در آن قرار دارد اگر ما بخواهیم قلب‌های خود را از شیطان حفظ کنیم نیازمند مراقبت و ذکر است.
یک بخشی از ذکر، لسانی و لفظی و گفتن استغفرالله، سبحان‌الله یا صلوات است اما بخش مهم‌تر ذکر قلبی است یعنی انسان باید دائماً مراقب ورودی قلب خودش باشد تا به حالت منکوس قلب که در آن قلب برعکس می‌شود، دچار نشویم.
