رایة الهدی

نوشتار زیر بخشی دیگر از بایدها و نبایدها در محیط اداری با موضوع باید های اخلاقی به قلم آقای علی اصغر ملک احمدی را منعکس می کند.

*انضباط کاری

انضباط کاری؛ یعنی سامان پذیری، آراستگی، نظم، ترتیب و پرهیز از هرگونه سُستی و بی سامانی در کار، این امور از عمده ترین آداب اخلاق اداری است و هیچ سازمان و نظامی بدون رعایت این امور راه به جایی نخواهد برد.

بهترین سازمان ها و نظام ها با زیرپا گذاشتن اصل انضباط کاری به تباهی کشیده می شوند و وجهه مثبت آنها نیز بی ارزش می گردد. تواناترین مدیران، کارگزاران و کارکنان در یک مجموعه اداری که اصل انضباط کاری برآن حاکم نیست، توفیقی کسب نخواهند کرد و جز اتلاف نیرو بهره ای نخواهند برد.

امام علی علیه السلام می فرماید: «وَ أَمْضِ لِكُلِّ يَوْمٍ عَمَلَهُ فَإِنَّ لِكُلِّ يَوْمٍ مَا فِيه» کار هر روز را در همان روز انجام ده، زیرا هر روز کاری مخصوص به خود را دارد. (نهج البلاغة، ص: 440)

*پیگیری

امور اداری و پیشبردن اهداف سازمانی جز با پیگیری جدی کارها تحقق نمی یابد و هر کاری نیازمند پیگیری جدی و تلاش اساسی است تا به نتیجه مطلوب برسد و بدون روحیه پیگیری در کارها، هیچ کاری به درستی صورت نمی پذیرد.

امیرمؤمنان علی علیه السلام در فرمان ها و دستورالعمل های حکومتی و اداری خود، کارگزاران و کارکنانش را به پیگیری امور سفارش نموده و از آنان خواسته است که در خدمتگزاری مردمان پیگیرانه عمل کنند.

آن حضرت در دستورالعملی چنین فرموده است: «وَ لَا تُحْشِمُوا أَحَداً عَنْ حَاجَتِهِ وَ لَا تَحْبِسُوهُ عَنْ طَلِبَتِهِ» کسی را از درخواستش به خشم نیاورید و حاجت کسی را روا ناکرده نگذارید و کسی را از آنچه مطلوب اوست باز ندارید.

(نهج البلاغة، ص: 425)

نظام اداری نباید به گونه ای باشد که مردم سردرگم شده، کارشان معطل و به سرگردانی گرفتار آیند.

حبس کردن امور و متوقف ساختن کارها از بزرگ ترین آفات نظام اداری است که جز با روحیه پیگیریِ جدی رفع نمی گردد.

*مهرورزی

انجام دادن کارها و خدمت‌گزاری از روی مهرورزی والاترین هنر در اخلاق است. اگر انجام دادن امور با مهرورزی توأم شود، صورتی زیبا و کاملاً انسانی می یابد و پیوند جان ها و الفت قلب ها را به دنبال می آورد و در رفتار و مناسبات اداری، انقلابی معنوی به وجود می آورد.

حضرت علی علیه السلام در حکمتی والا فرموده است: «قُلُوبُ الرِّجَالِ وَحْشِيَّةٌ فَمَنْ تَأَلَّفَهَا أَقْبَلَتْ عَلَيْه» دل هاى آدمیان رمنده است؛ پس هر كس با آن الفت برقرار سازد، روى به سوی او می آورد. (نهج البلاغة، ص: 477)

نیروی محبت از نظر اجتماعی، نیروی عظیم و مؤثری است و بهترین اجتماع، اجتماعی است که با نیروی محبت اداره شود.

محبت دوطرفه، محبت زعیم و زمامدار به مردم و محبت و ارادت مردم به زعیم و زمامدار را در بردارد.

علاقه و محبت زمامدار، عامل بزرگی برای ثبات و ادامه حیات حکومت است.

اگر عامل محبت نباشد، رهبر نمی تواند یا بسیار دشوار خواهد بود، اجتماع را رهبری کرده و مردم را افرادی منضبط و قانونی تربیت کند و لو این که عدالت و مساوات را در اجتماع برقرار کند.

قرآن کریم یکی از خصوصیات بارز پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم را به آن جناب یادآور شده و می فرماید: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» به (بركت) رحمت الهى در برابر آنان‏ [مردم‏] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى از اطراف تو، پراكنده مى‏شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب! و در كارها با آنان مشورت كن. (آل عمران 159)

قرآن در این آیه شریفه، علت گرایش مردم به پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله را علاقه و مِهری دانسته که نبیّ مکرّم اسلام صلّی الله علیه وآله به آنان مبذول می داشت و باز دستور می دهد که آن ها را ببخش، برای آن ها استغفار کرده و با آنان مشورت کن.

سیره و رفتار رسول اکرم صلی الله علیه وآله در این آیه از آثار محبت و دوستی است، همچنانکه رفق، حلم و تحمل همه از شئون محبت و احسان می باشد.

*بردباری

هر کس که در هر مرتبه ای از مراتبِ نظام اداری قرار می گیرد، باید با بردباری تمام امور را پیش بُرده و در برابر خواست مردم و احتیاجات آنان کم حوصلگی نداشته باشد و با تحمل فراوان خدمت‌گزاری نماید.

امام علی علیه السلام در دستورالعمل های حکومتی و اداریِ خود، کارگزاران و کارکنان را به چنین بردباری ای فراخوانده و می فرماید: «وَ اصْبِرُوا لِحَوَائِجِهِمْ» و در برآوردن نيازمنديهاى مردم بردبار باشيد. (نهج البلاغة، ص: 425)

امیرمؤمنان علیه السلام بردباری را در کنار دانش در رأس ارزش ها معرفی کرده و در پاسخ شخصی که دربارۀ خیر از ایشان پرسیده بود، فرمودند: «لَيْسَ الْخَيْرُ أَنْ يَكْثُرَ مَالُكَ وَ وَلَدُكَ وَ لَكِنَّ الْخَيْرَ أَنْ يَكْثُرَ عِلْمُكَ وَ أَنْ يَعْظُمَ حِلْمُكَ»

خير آن نيست كه مال و فرزندت بسيار شود، بلكه خير آن است كه دانشت فراوان و بردبارى‏ات بزرگ‏مقدار گردد.

(نهج البلاغة، ص: 484)

بنابراین نظام اداری ارزشمند، نظامی است که بر اعمال و رفتار کارگزارانش بردباری حاکم باشد.

*دادورزی

رعایت عدل و انصاف در روابط، مناسبات اداری و خدمت‌گزاری مردم، اصلی است که بدون آن نظام اداری از صورت انسانی بیرون رفته و فساد و تباهی گریبان گیر آن می شود.

حاکمیت عدالت در نظام اداری و پاسداشت حقوق دیگران، همانند حقوق خود و رعایت داوریِ یکسان بین طرفین، مهم ترین قاعده ای است که حافظ سلامت، قوت نظام اداری و مایۀ پیوند دل هاست.

اگر این قاعده در نظام اداری رعایت شود، رابطۀ کارگزاران و کارکنان با مردم درست سامان می یابد و عدل و احسان جلوه پیدا می کند.

امیرالمؤمنین علیه السلام ذیل آیۀ 90 سورۀ نحل: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ» می فرماید: «الْعَدْلُ الْإِنْصَافُ وَ الْإِحْسَانُ التَّفَضُّل» عدل، انصاف و احسان، نيكويى كردن می باشد. (نهج البلاغة، ص: 509)

خداوند به نیکویی کردن و انصاف فرمان داده و این فرمان شمول دارد؛ نظام اداری آن گاه نظام اخلاقی خواهد شد که تمام روابط و مناسبات آن براساس دادورزی باشد.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام بر همین مبنا، کارگزاران دستگاه اداریِ خود را پیوسته به دادورزی فراخوانده است.